ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) คืออะไร

หลายคนเคยได้ยินคำว่า “ธุรกิจเกษตร” หรือ “ธุรกิจการเกษตร” (Agribusiness) กันบ้าง พอพูดถึงธุรกิจเกษตรอาจนึกถึง เกษตรกร ปลูกผัก ทำไร่ ทำสวน ฯลฯ แต่จริงๆ ธุรกิจเกษตรคืออะไรกันแน่ วันนี้เรามารู้จักธุรกิจเกษตรในอีกแง่มุมหนึ่งกัน

1. ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) คืออะไร

ธุรกิจเกษตร หรือ ธุรกิจการเกษตร (Agribusiness) คือ ธุรกิจอะไรก็ได้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการเกษตร

ธุรกิจเกษตร หรือ ธุรกิจการเกษตร (Agribusiness) คือ ธุรกิจอะไรก็ได้ ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการเกษตร

โสภณ แย้มกลิ่น

ฟังความหมายเหมือนกำปั้นทุบดินไปหน่อย แต่มันก็เป็นแบบนั้นจริงๆ นะ ถ้าเราอธิบายธุรกิจเกษตรแบบนี้ จะพบว่า ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) กว้างกว่าการแค่การเป็นเกษตรกรปลูกส้ม เลี้ยงไก่ ฯลฯ

วันนี้เราจะมารู้จักธุรกิจเกษตร โดยถ้าเอา “เกษตรกร” เป็นหลักในการอธิบาย เราจะแบ่งธุรกิจเกษตรออกได้เป็น 4 ส่วน คือ

1. ขายของให้เกษตรกร
2. เป็นเกษตรกรเสียเอง
3. ซื้อของจากเกษตรกร
4. อะไรที่สนับสนุน 3 อันข้างบน

ลองมาดูรายละเอียดกันครับ

ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) กลุ่มที่ 1: ขายของให้เกษตรกร

ธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้จะมี “เกษตรกรเป็นลูกค้า” เกษตรกรต้องใช้อะไร เราก็ขายอันนั้น ธุรกิจเกษตรในกลุ่มจึงเป็นกลุ่มขายสินค้าให้เกษตรกรเอาไปใช้ผลิต หรือเรียกอีกชื่อก็คือ “กลุ่มปัจจัยการผลิต” หรือ “Input” ของ การเกษตรกรรม

ตัวอย่างเช่น ขายปุ๋ย ยาฆ่าแมลง ขายเมล็ดพันธุ์ให้เกษตรกรปลูก ขายอาหารสัตว์ให้เกษตรกรเอาไปเลี้ยงสัตว์ ขายเครื่องไม้เครื่องมือทางการเกษตร จะแบบ low-tech แบบพวกจอบเสียม หรือแบบ hi-tech แบบพวก smart farm ก็ได้หมด

หรืออาจรวมถึงการขายบริการให้เกษตรกรด้วย เช่น บริการพ่นยาโดยใช้โดรน บริการวิเคราะห์ดินให้เกษตรกร เป็นต้น

ตราบใดที่เรามีเกษตรกรเป็นลูกค้า เขียน Business Model ออกมาแล้วมีเกษตรกรอยู่ในช่อง Customer Segment ถือว่าเราทำธุรกิจเกษตรในกลุ่มนี้

สามารถอ่านเพิ่มเติมธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้ได้ที่ Business Model ของธุรกิจเกษตรที่ขายของให้เกษตรกร

ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) กลุ่มที่ 2: เป็นเกษตรกรเสียเอง

ธุรกิจเกษตรประเภทนี้ คือธุรกิจเกษตรที่หลายคนนึกถึงเวลาพูดถึงธุรกิจเกษตร คือ อยากปลูกอะไรสักอย่างเพื่อขาย จะเป็น กัญชา กระท่อม พริก สมุนไพร เลี้ยงไก่ ทำสวนยาง ปลูกผักขาย ฯลฯ สารพัดการผลิตสินค้าทางการเกษตรต่างๆ ถ้าเราเป็นคนผลิตไม่ว่าจะเป็นแบบดั้งเดิม หรือ จะทำเป็นสวนไฮเทค smart farm หรือปลูกผักหลังบ้านไว้ขาย นับอยู่ในธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้หมด

ธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้ เรียกชื่ออย่างเป็นทางการว่า กลุ่ม เกษตรกรรม (Agriculture) ซึ่งสามารถอ่านเพิ่มเติมได้ที่ –> เกษตรกรรม (Agriculture) คืออะไร

ธุรกิจเกษตรกลุ่ม เกษตรกรรม (Agriculture) นี้มีเยอะมากๆ แบ่งเป็นภาพรวม จะแบ่งได้ 3 กลุ่ม คือ การปลูกพืชและเลี้ยงสัตว์ การป่าไม้ และ การประมง

หรือจะแบ่งย่อยลงไปอีก ก็แบ่งได้ถึง 106 กลุ่ม! ถ้าอยากรู้ว่าธุรกิจเกษตรนี้มีอะไรบ้าง แนะนำให้อ่าน ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) กลุ่มเกษตรกรรม (Agricultural) มีอะไรบ้าง ทั้ง ตอนที่ 1 และ ตอนที่ 2 ที่ผู้เขียนได้เขียนบันทึกแยกไว้ครับ

ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) กลุ่มที่ 3: ซื้อของจากเกษตรกร

ธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้ ไม่ได้ขายของให้เกษตรกร ไม่ได้ปลูกเอง แต่ซื้อของจากเกษตรกรมาทำธุรกิจต่อ เช่น รวบรวมสินค้าเกษตรจากเกษตรกรรายย่อย แล้วเอาไปขายต่อ หรือ รับขนส่งสินค้าเกษตร

หรือ เป็นธุรกิจที่ซื้อเป็นวัตถุดิบไปแปรรูป จะแปรรูปบ้านๆ หรือแปรรูปไฮโซเป็นวิตามินหรือเครื่องสำอางก็ได้

หรือ ซื้อไปส่งออกต่างประเทศก็ได้

ถ้าธุรกิจนั้น มีสินค้าที่เกี่ยวข้องกับเกษตรมาเกี่ยวข้องในกระบวนการผลิต เป็นวัตถุดิบ หรือ เกี่ยวเนื่องกับส่งมอบคุณค่าของสินค้าเกษตรต่อให้คนอื่น ก็นับอยู่ในกลุ่มนี้ได้หมด

เช่น ธุรกิจกลุ่มนี้ ถ้าพูดถึงการแปรรูป จะเป็นกลุ่มอุตสาหกรรมการเกษตร (Agro-Industry) เช่น อุตสาหกรรมอาหาร อุตสาหกรรมเครื่องดื่ม เป็นต้น

หรือถ้าเป็นกลุ่มจัดจำหน่าย จะอยู่ในอุตสาหกรรมค้าปลีก (Distribution & Retail Industry) ก็ได้เช่นกัน

ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) กลุ่มที่ 4: ธุรกิจที่สนับสนุน 3 ข้อแรก

ธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้ คือธุรกิจที่ตั้งขึ้น เพื่อสนับสนุนการทำธุรกิจเกษตรใน 3 ข้อแรก เช่น เปิดธนาคารให้คนกู้เงินไปผลิตอุปกรณ์ smart farm หรือ ปล่อยกู้ให้คนไปทำการเกษตร เป็นต้น

ธุรกิจเกษตรกลุ่มนี้ มีทั้งหน่วยงานที่ไม่ได้มีเป้าหมายเพื่อกำไรเป็นหลัก เช่น หน่วยงานรัฐที่สนับสนุนเกษตรกร หน่วยวิจัยพัฒนาพันธุ์ข้าวให้ดีขึ้น กรมวิชาการเกษตร สปก NECTEC หรือ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ฯลฯ ก็อยู่ในกลุ่มนี้

หรือหน่วยงานที่ก็เน้นกำไรบ้าง เช่น ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธกส) หรือ เน้นกำไรเน้นๆ เช่น หน่วยวิจัยของเอกชน เป็นต้น

ในทางทฤษฏีจึงแบ่งออกเป็นหน่วยงานสนับสนุนภาครัฐ และหน่วยงานสนับสนุนภาคเอกชน เพราะเป้าหมายของภาครัฐจะไม่ใช่กำไรเหมือนกับภาคเอกชน

2. ธุรกิจเกษตร ใหญ่แค่ไหน

เวลาเราดูรายงานผลิตภัณฑ์มวลรวม หรือ GDP ของประเทศไทย โดยดูย้อนหลัง 10 ปี ช่วงปี 2012 – 2022 จะพบว่า ภาคเกษตร สร้างผลผลิตได้เพียง 8 – 11 % เมื่อเทียบกับภาคอื่นๆ เท่านั้น

อย่างไรก็ตาม GDP ภาคเกษตร จะนับจากการผลิตในการเกษตรกรรม (Agricultural) เท่านั้น ทำให้เวลาอ่าน GDP ภาคเกษตร จะหมายรวมถึงธุรกิจเกษตรกลุ่ม 2 การเป็นเกษตรกร คือ การทำเกษตรกรรม เท่านั้น

แต่ไม่ได้รวมถึงธุรกิจที่เกี่ยวเนื่องกับการเกษตรอื่นๆ คือ ธุรกิจเกษตรกลุ่ม 1: การขายปัจจัยการผลิต หรือ ธุรกิจเกษตรกลุ่ม 3: การแปรรูปแล้วขายสินค้าเป็นผลิตภัณฑ์กลุ่มอื่น ซึ่งจะถูกนับรวมในกลุ่มอื่นแทน เป็นต้น

ไว้เดี๋ยวผู้เขียนจะเขียนบทความ เพื่อสรุปขนาด GDP ของธุรกิจเกษตรทั้ง 3 กลุ่มหลัก ในบันทึกต่อๆ ไปครับ

ดังนั้น ถ้าดูความหมายธุรกิจเกษตรตามบทความนี้ คือ รวมทุกกลุ่มอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจเกษตร ธุรกิจเกษตรจะมีขนาดใหญ่มาก และใหญ่กว่า 8-11% ของ GDP แน่นอน และมีคนเกี่ยวข้องหลายสิบล้านคนครับ

3. ธุรกิจเกษตรน่าสนใจไหม

ถ้าถามว่า ประเทศไทยมีความเชี่ยวชาญหลัก (core competency) ด้านไหน หนึ่งในนั้นก็คือ “ด้านการเกษตร”

โดยหากเราใช้ โมเดลธุรกิจ (Business Model) วิเคราะห์ประเทศไทย เราจะพบว่า ทรัพยากรหลัก (Key Resources) ของประเทศ ทั้งด้านสถานที่ ทั้งด้านความเชี่ยวชาญ ต่างเหมาะสมกับการทำธุรกิจเกษตรในกลุ่มที่ 2 คือ การเกษตรกรรมมาก เรียกว่า ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว ทำให้ประเทศไทยมี ความได้เปรียบที่ไม่เป็นธรรม (unfair advantage) เหนือประเทศอื่นอีกมาก

นอกจากนี้ เรายังเห็นโอกาสของการทำธุรกิจเกษตรประเภทที่ 1 ได้อีก เพราะเราเห็นแล้วว่า จำนวนเกษตรกรมีจำนวนมาก ต้องใช้ปัจจัยการผลิตในการผลิตสินค้าเกษตร

และ ธุรกิจกลุ่มอาหาร (Food Business) ของประเทศไทย ถือว่าเป็นอันดับต้นๆ ของโลก บริษัทยักษ์ด้านอาหารของไทย มียอดขายติดอันดับ Top หลายบริษัท

นอกจากนี้ ตราบใดที่ คนยังชาร์ทแบตตอนกลางคืนแทนการทานข้าวไม่ได้ ธุรกิจเกษตรไม่มีวันตายแน่นอน ธุรกิจเกษตรจึงยังมีโอกาสอีกมากทั้งในปัจจุบันและในอนาคต

4. ธุรกิจเกษตรยังขาดอะไร

ถ้าถามว่าธุรกิจเกษตรยังขาดอะไร ประเทศไทยจึงยังไปได้ไม่ไกลเท่าที่คิด คำตอบคือเรายังขาด “ผู้ประกอบการธุรกิจเกษตร (Agribusiness Entrepreneur)” ครับ โดยแบ่งได้เป็น

• เรามีเกษตรกร แต่ไม่มีนักธุรกิจการเกษตร หรือ ผู้ประกอบการธุรกิจการเกษตร เพราะเกษตรกรคิดว่าตัวเองเป็นเกษตรกร มีหน้าที่ผลิต ผลิตแล้วมีคนมาซื้อไปทำอะไรต่อก็ได้ ฉบับขายแค่หน้าฟาร์ม ไม่ได้ทำธุรกิจ จึงไม่ได้มีการพัฒนาทักษะด้านการเป็นผู้ประกอบการ หรือด้านบริหารจัดการ
• เรามีนักธุรกิจการเกษตร แต่เป็นนักธุรกิจที่เน้นการดำเนินงาน (operation) มากกว่าด้านนวัตกรรม (innovation) คือ เน้นด้านประสิทธิภาพ จัดการต้นทุนให้ต่ำ จัดการปลูกให้ได้ผลผลิตสูง ทำให้ธุรกิจดำเนินไปได้ แต่ยังไม่ได้มุ่งเน้นในการสร้างมูลค่าเพิ่มในสินค้าเกษตร เช่น การออกแบบคุณค่า (value proposition design) หรือสร้างนวัตกรรมโมเดลธุรกิจ (business model innovation) เป็นต้น (แนะนำให้อ่าน Business Model ของธุรกิจเกษตร)

5. อยากศึกษาธุรกิจเกษตรมากขึ้น ทำอย่างไร

ง่ายสุดก็อ่านเวปนี้แหละครับ 55 หรือ ติดต่อผู้เขียนโดยตรง ได้เลย

แต่ถ้าอยากได้ความรู้ที่เป็นระบบ ครบถ้วนทุกแง่มุมของธุรกิจเกษตร ได้รู้เรื่องที่จำเป็นต้องรู้ ในการเป็นผู้ประกอบการธุรกิจเกษตรมากกว่านี้ หรือ สนใจอยากเป็นผู้ประกอบธุรกิจเกษตรแห่งอนาคต

ผู้เขียนแนะนำว่า มี หลักสูตรปริญญาโทด้านธุรกิจการเกษตร (Master in Agribusiness: MAB) ที่คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สำหรับคนที่สนใจจะเป็นผู้ประกอบการธุรกิจเกษตร สนใจเป็นนักธุรกิจเกษตร หรือทำธุรกิจเกษตรอยู่แล้ว แต่อยากสร้างคุณค่าให้ธุรกิจเกษตรมากขึ้น

ซึ่งการได้มาเรียนแบบ face-to-face ที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ช่วยให้เรารู้จักเพื่อนๆ ที่สนใจธุรกิจเกษตรเหมือนกัน แถมเมื่อเรียนจบ ได้ความรู้ไปแล้ว ยังได้ “ปริญญาโท” จากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เป็นของแถมด้วยครับ

หรือถ้าเรา มีลูกมีหลาน แล้วอยากให้เขามีความรู้ในธุรกิจเกษตรแห่งอนาคตนี้ แนะนำให้ลูกหลานมาเรียนหลักสูตร AEA เศรษฐศาสตร์ประยุกต์และธุรกิจเกษตร (Applied Economics and Agribusiness) ซึ่งเป็นหลักสูตรที่ช่วยให้ผู้เรียนได้ความรู้รอบด้าน ทั้งเรื่อง ธุรกิจ เศรษฐศาสตร์ หรือเรื่องสิ่งแวดล้อม ที่เป็นธุรกิจที่สำคัญมากกับอนาคตของเราครับ

ปล. ไม่ได้หลอกขายของ แต่มันคือข้อเท็จจริงครับ

เรื่องธุรกิจเกษตร ยังมีอีกเยอะ มาตามอ่านได้เรื่อยๆ ครับ

63636363636363636363636363

อ่านมาถึงตรงนี้ก็ต้องขอบคุณผู้อ่านทุกคนมาก เรื่องธุรกิจเกษตร (Agribusiness) มีรายละเอียดที่น่าสนใจกว่านี้อีกมาก เขียนในบันทึกนี้คงไม่พอ ถ้าสนใจจะมาเล่าต่อในบันทึกถัดไปนะครับ ถ้าอยากอ่านเรื่องอื่นเกี่ยวกับ การสร้างคุณค่า (Value Proposition) และ Business Model ต่อ สามารถอ่านได้จากหน้าสารบัญ 

หากผู้อ่านอยากรู้เรื่อง ธุรกิจเกษตร (Agribusiness) แบบลึกซึ้ง สามารถติดต่อผู้เขียนเรื่องฝึกอบรมหรือการทำ workshop ได้ โดยสามารถดูรายละเอียดช่องทางการติดต่อผู้เขียนได้ที่ About ครับ

---