Business Model กับ Business Plan ต่างกันอย่างไร

เมื่อเรามีไอเดียธุรกิจ เราควรเขียนโมเดลธุรกิจ (Business Model) หรือเขียนแผนธุรกิจ (Business Plan) วันนี้จะมาเล่าความเหมือนและความแตกต่างของโมเดลธุรกิจกับแผนธุรกิจว่ามีอะไรบ้าง และเราควรใช้โมเดลธุรกิจหรือแผนธุรกิจในการพัฒนาธุรกิจใหม่ครับ

1. โมเดลธุรกิจ (Business Model) คืออะไร

โมเดลธุรกิจ (Business Model) คือการอธิบายธุรกิจด้วยวิธีง่ายๆ ด้วยวัตถุประสงค์ คือ ต้องการเห็นภาพรวมของธุรกิจ เพื่อเลือกรูปแบบการทำธุรกิจที่เหมาะสม (อ่านเพิ่มเติมที่ Business Model คืออะไร)

โมเดลธุรกิจ (Business Model) ที่ได้รับความนิยมในปัจจุบันคือ Business Model Canvas ที่พัฒนาโดย Alex Osterwalder และคณะ ซึ่งอธิบายธุรกิจโดยอธิบายด้วยวิธีง่ายๆ 9 ด้านโดยใช้ภาพเพียงภาพเดียว

ด้วยความง่าย เร็ว และการมองธุรกิจเป็นภาพรวมด้วยภาพเพียงภาพเดียว ทำให้ โมเดลธุรกิจ (Business Model) เป็นเครื่องมือที่สะดวกใช้ในการออกแบบแนวคิดธุรกิจในช่วงการพัฒนาแนวทางการทำธุรกิจและโมเดลธุรกิจ (Business Concept & Business Model)

เช่น เอะ อยากเปิดร้านสปาแมว มันจะปังไหมนะ ลองคิดคร่าวๆ ว่าเราจะเจาะตลาดลูกค้ากลุ่มไหนดี เค้าจะมาร้านเราเพราะอะไร คิดราคาแบบไหนดี เราจะหารายได้ด้วยวิธีแบบไหน ฯลฯ

Business Model จึงเป็นเครื่องมือเชิงกลยุทธ์ (Strategy) มากกว่าเป็นเป็นเครื่องมือการวางแผน (Planning) ครับ

2. แผนธุรกิจ (Business Plan) คืออะไร

แผนธุรกิจ (Business Plan) คือแผนที่อธิบายการดำเนินงานของธุรกิจอย่างครบถ้วน (อ่านเพิ่มที่ Business Plan คืออะไร) โดยอธิบายรายละเอียดการดำเนินงานของธุรกิจในด้านต่างๆ ที่ละเอียดกว่า Business Model รวมถึงประเด็นรายละเอียดการบริหารจัดการต่างๆ ที่ Business Model ไม่ได้พูดถึง เช่น มีการจัดการองค์กรอย่างไร มีกระบวนการผลิตอย่างไร เป็นต้น

แผนธุรกิจ (Business Plan) มีหลากหลายรูปแบบ มีทั้งแบบย่อ คือ ขยายรายละเอียดมากกว่า Business Model แต่ไม่ได้ละเอียดมาก (10 หน้า++)

แบบกลางๆ คือมีรายละเอียดต่างๆ เพิ่มขึ้น (20 – 30 หน้า++)

หรือ จะเขียนแบบเต็มรูปแบบ มีรายละเอียดทุกอย่างครบถ้วน (100 หน้า++) ก็ได้เช่นกัน

กล่าวได้ว่า Business Plan เป็นเครื่องมือในการวางแผน (Planning) ในการดำเนินธุรกิจ มากกว่าเป็นเครื่องมือเชิงกลยุทธ์ (Strategy) ครับ

3. ความเหมือนของ Business Model กับ Business Plan

หลายคนงงว่า แล้วโมเดลธุรกิจ (Business Model) ใช้แทน แผนธุรกิจ (Business Plan) ได้ไหม

เขียน Business Plan แทน Business Model ได้ไหม

ก็ต้องอธิบายว่าทั้ง Business Model และ Business Plan มีส่วนที่คล้ายกัน คือสามารถใช้อธิบายธุรกิจได้เหมือนกัน โดยเฉพาะประเด็นหลักสำคัญของธุรกิจ เช่น ด้านการตลาด (ลูกค้าคือใคร, มี Segment อะไรบ้าง) ด้านการเงิน (รายได้มาจากไหนบ้าง ค่าใช้จ่ายมีอะไรบ้าง) เป็นต้น

ถ้าเราใช้ Business Model Canvas เพื่อเปรียบเทียบกับแผนธุรกิจ แบบอนุโลม จะพอจัดกลุ่มประเด็นที่ใกล้เคียงกันได้ดังนี้

• แผนการตลาด (Marketing Plan) พอเทียบเคียงได้กับ Business Model Canvas ช่องที่ 1 – 4 คือ Customer Segment, Value Proposition, Channel และ Customer Relationship
• แผนการดำเนินงาน (Operation Plan) พอเทียบเคียงได้กับ Business Model Canvas ช่องที่ 6 – 8 คือ Key Resources, Key Activities และ Key Partners
• แผนการเงิน (Financial Plan) พอเทียบเคียงได้กับ Business Model Canvas ช่องที่ 5 และ ช่องที่ 9 คือ Revenue Stream และ Cost

จะเห็นได้ว่า Business Model และ Business Plan มีประเด็นสำคัญของธุรกิจที่ใกล้เคียงกัน

แต่สิ่งที่ Business Plan มีเพิ่มเติม คือ รายละเอียดที่ครบถ้วนกว่า เช่น แผนการตลาดจะอธิบายเกี่ยวกับเรื่องสภาวะการแข่งขัน การวิเคราะห์คู่แข่ง เรื่องส่วนประสมทางการตลาด (4Ps) เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม แม้จะมีส่วนที่เนื้อหาคล้ายกัน แต่ Business Model ไม่ใช่ Business Plan และ Business Plan ก็ไม่ใช่ Business Model ซึ่งทั้งสองอย่างมีความแตกต่างกันดังนี้ครับ

4. ความแตกต่างของ Business Model กับ Business Plan

ถึงแม้ว่า Business Model กับ Business Plan มีประเด็นใกล้เคียงกัน แต่ก็มีความแตกต่างกันครับ

ถ้าอ่านมาถึงตรงนี้เดาว่าผู้อ่านพอจะทราบว่าโมเดลธุรกิจกับแผนธุรกิจแตกต่างกันอย่างไร โดยเฉพาะเรื่องของวัตถุประสงค์ ที่แต่ละอย่างพัฒนามาเพื่อวัตถุประสงค์ต่างกัน (Strategy VS Planning) และยังมีเรื่องของเวลาในการใช้ ความรวดเร็วและความละเอียดของทั้งสองเครื่องมือ

โมเดลธุรกิจ Business Model

ด้วยความง่ายของ Business Model ที่สามารถอธิบายธุรกิจด้วยภาพเดียว ทำให้ Business Model จึงเขียนง่าย เปลี่ยนง่าย ขยำทิ้งง่าย จึงเป็นเครื่องมือที่เหมาะในการออกแบบธุรกิจในช่วงแรก เช่น ในช่วงพัฒนา Business Concept ว่าจะเจาะตลาดกลุ่มไหน หรือจะออกแบบการหารายได้อย่างไรดี

เป้าหมายการใช้ Business Model จึงเหมาะเป็นเครื่องมือเชิงกลยุทธ์ ที่ใช้ในการออกแบบแนวทางการทำธุรกิจ ออกแบบแนวทางการหารายได้ของธุรกิจ

เช่น จะออกแบบให้ธุรกิจมี double side income จากกลุ่มลูกค้า 2 segments ดีไหม จะเก็บเงินลูกค้าแต่ละแบบยังไง

หรือ ใช้ในการคิดถึง key resources ที่ช่วยให้ธุรกิจของเราชนะเหนือคู่แข่ง

หรือ จะออกแบบช่องทางส่งมอบคุณค่าได้อย่างไร ฯลฯ

Business Model จึงเน้นด้าน กลยุทธ์ ในการทำธุรกิจให้ตอบสนองต่อความต้องการลูกค้าเป็นหลัก โดยไม่สนใจรายละเอียดด้าน Planning เท่าใดนัก (ยังไม่ใช่เวลา)

นอกจากนี้ Business Model ยังเป็นเครื่องมือที่ทำให้เราเข้าใจภาพรวมของธุรกิจได้อย่างรวดเร็ว แทนที่จะต้องอ่านแผนธุรกิจเป็นเล่ม เพื่อทำความเข้าใจว่าธุรกิจทำอะไร (และหลายครั้งที่อาจอ่าน Business Plan จบแล้วก็ยังไม่เข้าใจภาพรวม) ก็อ่าน Business Model แผ่นเดียวก็พอเข้าใจได้แล้ว นำไปใช้วางแผนกลยุทธ์ของธุรกิจต่อได้

สิ่งที่แลกมากับความเร็วก็คือความละเอียด Business Model จึงไม่มีรายละเอียดด้านต่างๆ แบบ in details เช่น ไม่มีงบการเงินล่วงหน้า ไม่มีกระบวนการผลิตแบบละเอียด ไม่มีการวิเคราะห์ผลตอบแทนการลงทุน (ระยะเวลาคืนทุน, IRR) ไม่มี Vision Mission ของธุรกิจ หรือเรื่องแผนการตลาดที่พูดไปแล้ว ฯลฯ

เรื่องเหล่านี้สำคัญ แต่ยังไม่ใช่เวลาที่มาคิดตอนออกแบบ Business Model

Business Model จึงเป็นเครื่องมือกลยุทธ์ที่ช่วยให้ผู้พัฒนาธุรกิจเห็นภาพรวมว่า ธุรกิจจะหน้าตาแบบไหน หารายได้อย่างไร ดำเนินการอย่างไร เพื่อให้วางกลยุทธ์ธุรกิจต่อได้ หรือช่วยให้ธุรกิจปรับเปลี่ยนรูปธุรกิจแบบใหม่ๆ ได้ง่ายขึ้น

Business Model จึงเป็นเครื่องมือที่เหมาะสมกับการปรับเปลี่ยนกลยุทธ์ หรือ Business Model Innovation / Business Model Shift มากกว่า Business Plan ครับ

แผนธุรกิจ Business Plan

Business Plan นั้น อาจนับได้ว่า เป็นเครื่องมือในขั้นตอนการวางแผน (Planning) เพื่ออธิบายว่า ในแต่ละด้านของธุรกิจต้องทำอะไรบ้าง มีแผนงานอย่างไร จ้างใครบ้าง ซื้อของจาก supplier เจ้าไหนบ้าง ฯลฯ

Business Plan จึงมีรายละเอียดเยอะ มีแผนงานด้านต่างๆ ที่ครอบคลุมรอบด้าน ทำให้ต้องใช้เวลาในการพัฒนานาน

Business Plan จึงไม่เหมาะที่จะใช้ในช่วงแรกของการพัฒนาธุรกิจ ที่ไอเดียธุรกิจยังไม่แน่นอนเลย จะทำอะไร จะเปลี่ยนกลุ่มลูกค้าดีไหม จะเก็บเงินอย่างไร

ถ้าเขียนเสร็จแล้ว ต้องการแก้เพิ่มกลุ่มลูกค้าที่นึง ต้องแก้ 100 หน้า พาลจะขี้เกียจแก้กัน

Business Plan ในปัจจุบัน จึงไม่ค่อยได้รับความนิยมใช้เป็นเครื่องมือพัฒนาธุรกิจในช่วงแรก

แต่ Business Plan จะเหมาะกับช่วงท้ายๆ ที่ทุกอย่างเริ่มคงที่แล้ว แล้วเริ่มต้องการวางแผนอย่างเป็นระบบมากขึ้น เพื่อศึกษารายละเอียดกระบวนการธุรกิจต่างๆ แผนงานด้านต่างๆ ให้ชัดเจนขึ้น มีรายละเอียดต่างๆ มากขึ้น

เช่น อะ จะทำธุรกิจตาม Business Model นี้ได้ ต้องจ้างคนกี่คน หรือ ที่ว่าจะผลิตแบบนี้ เค้าคิดราคาต่อชิ้นเท่าไหร่ เป็นต้น

Business Plan จึงไม่ใช่เครื่องมือในการวางกลยุทธ์ธุรกิจในช่วงเริ่มต้น แต่เหมาะเป็นส่วนหนึ่ง ของการวางแผน (Planning) มากกว่า

ดังนั้น การนำ Business Plan มาใช้ในขั้นตอนการวางกลยุทธ์จึงไม่เหมาะสม เช่น เขียน Business Plan เสร็จแล้วอยากปรับโน้นนี่ โดยเฉพาะปรับ business concept อยากเปลี่ยนแนวทางการหารายได้ ยิ่งใช้เวลานานเข้าไปอีกเสมือนหนึ่งต้องเขียนแผนธุรกิจเล่มใหม่เลยทีเดียว

(ปล. สมัยยังไม่มี Business Model ก็ใช้ Business Plan กันนี่แหละครับ ในการออกแบบธุรกิจ เขียนแผนธุรกิจตั้งแต่ช่วงเริ่มต้น

หลายครั้งทีมพัฒนาธุรกิจขี้เกียจพัฒนาไอเดียนั้นต่อแล้ว เพราะไม่อยากเขียนแผนธุรกิจใหม่ก็มี

หรือไม่ก็ ดันทุรังทำตาม Business Plan ที่เขียนไว้ ทั้งๆ ที่รู้ว่าธุรกิจควรต้องปรับโน้นนี่อีกเพื่อให้ดีกว่านี้อีก แต่เพราะว่าอุตสาห์เขียนไปแล้ว ก็ทำๆ ตามแผนไปเถอะ แล้วไปเจ๊งตอนหลังก็มี)

5. Business Model กับ Business Plan อันไหนดีกว่ากัน

หากอ่านความเหมือนและความแตกต่างของ Business Plan และ Business Model แล้ว จะพบว่าไม่มีอะไรดีกว่าอันไหน แต่อยู่ที่ว่าเราจะใช้เครื่องมือไหน เพื่อวัตถุประสงค์อะไร และอยู่ในช่วงไหนของการพัฒนาธุรกิจ

หากธุรกิจเราอยู่ในช่วง Business Idea / Business Concept และเราต้องการออกแบบกลยุทธ์หรือต้องการปรับเปลี่ยนกลยุทธ์ในการออกแบบธุรกิจ เราใช้ Business Model จะเหมาะสมกว่า เพราะ Business Model เป็นเครื่องมือเชิงกลยุทธ์ในการออกแบบธุรกิจ

เพราะในช่วงออกแบบธุรกิจ เราคิดโน้นนี่ใหม่ตลอด คิดกลยุทธ์ธุรกิจใหม่ เปลี่ยนแปลงสิ่งต่างๆ บ่อย Business Model จะย้ายโน้นย้ายนี่สะดวกมาก เช่น เปลี่ยนกลุ่มลูกค้าไหม เปลี่ยน Value Proposition เป็นอันนี้น่าจะชัดกว่า เอะ หรือจะเก็บให้เช่าดีกว่าขายดีเนี่ย ฯลฯ

แต่ถ้าทุกอย่างของเราชัดเจนแล้ว ผ่านขั้นตอนการทำ Business Idea Testing มาแล้ว อยากทำอะไรให้มันชัดขึ้น มีแผนงานด้านต่างๆ มากขึ้น ก็ค่อยๆ นำ Business Model นี่แหละมาเป็นการในการวางแผนงานด้านต่างๆ ให้มันละเอียดขึ้นเรื่อยๆ โดยเพิ่มการวางแผนส่วนอื่นๆ สุดท้าย บางส่วนของ Business Model สามารถพัฒนาออกมาเป็น Business Plan ได้ครับ

6. สรุป

Business Model กับ Business Plan คือสิ่งที่ไม่เหมือนกัน มีวัตถุประสงค์ต่างกัน ใช้เพื่อประโยชน์ต่างกัน มีขั้นตอนการทำไม่เหมือนกัน แต่ทั้ง 2 สิ่งมีความคล้ายคลึงกันบางส่วน และแตกต่างกันหลายส่วน ตามที่ได้เล่าไปด้านบน

ดังนั้น หากเราจะใช้ Business Model หรือ Business Plan ในการพัฒนาธุรกิจ เราต้องรู้ให้ชัดก่อนว่าต้องการทำอะไร เพื่อวัตถุประสงค์อะไร ทำไปเพื่ออะไร ต้องการอะไรจากการทำสิ่งนั้น ถ้าเราตอบคำถามเหล่านี้ได้ชัดเจน เราจะไม่สงสัยว่าเราควรทำ Business Model หรือ Business Plan

ถ้าสนใจจะให้ผู้เขียนและทีมงานพัฒนา Business Model หรือ Business Plan หรือแผนด้านอื่นๆ สามารถติดต่อผู้เขียนได้ที่หน้า About

63636363636363636363636363

อ่านมาถึงตรงนี้ก็ต้องขอบคุณผู้อ่านทุกคนมาก เรื่อง Business Plan และ Business Model เป็นส่วนหนึ่งของซีรีย์โมเดลธุรกิจ (Business Model) ยังมีรายละเอียดที่น่าสนใจกว่านี้อีกมาก เขียนในบันทึกนี้คงไม่พอ ถ้าสนใจจะมาเล่าต่อในบันทึกถัดไปนะครับ ถ้าอยากอ่านเรื่องอื่นเกี่ยวกับการสร้างคุณค่า (Value Proposition Design) รวมถึงเรื่อง Strategy เพิ่มเติม สามารถอ่านได้จากหน้าสารบัญ